Archivo de la etiqueta: bailarins

Noticias relacionadas cos bailarins

Na Memoria do Sr. Roberto Casal

Roberto Casal DevesaA tradición e gusto pola etnografía galega xermolou en nós nos centros culturais e asociacións folclóricas do lugar de orixe de cada un, neste caso no Centro Cultural “Rosalía de Castro”, de Cacheiras. Todo comeza alá pola década dos noventa, cando algúns dos maiores do Centro, movidos polas ansias de recoller e recompilar todo tipo de información sobre os bailes, músicas e costumes de raíz dos nosos arredores, levamos a cabo un importante traballo de campo que aínda hoxe se conserva en devandita  asociación teense.
Pasados uns anos volvemos a vista ao pasado e visualizamos algúns destes traballos de campo, entre as gravacións chamounos a atención un bailador e o seu tanxer nos pasos da muiñeira nos que contrastaba axilidade de pés e elegancia na trasmisión perfecta daqueles movementos.
Logo de facer as pertinentes pesquisas fomos dar con este mestre do baile o mesmo día da festa de Sergude, (era nativo de Lestedo, aínda que pasou a maior parte da vida en Rodiño-Sergude). O gran recoñecemento do que gozaba entre os veciños como gran bailarín do solto facilitounos moitísimo a localización do noso protagonista, o Sr. Roberto.

Roberto Casal Devesa

O noso amigo nunca tivo ningún reparo en transmitir os seus coñecementos a aqueles que alí se achegaban, el era moi consciente de que o de bailar o solto estaba a ser esquecido, xa ninguén bailaba nas festas ao son das músicas.
O bailar en verbas do Sr. Roberto non só se limita a executar uns pasos, é moito máis:
“Unha cousa e bailar e outra, moi distinta, é trasmitir. Para isto, un ten que bailar coa parella seguindo a música pero, ante todo, mostralo con todo o corpo. Non vale de nada marcar moi ben cos pés se a cabeza e os brazos van para outro lado, sempre hai que ir axeitados ao baile”.
Dende logo el nacera con ese don, algo innato que se levaba dentro e xermola con só escoitar a música. Lembra que xa dende neno o baile lle levou moita idea, aprendía axiña e dunha maneira rápida: “non me levaba tempo ningún”. De feito, cando comezaba a bailar nas festas ás que acudía era quen de atraer sobre el as miradas dos alí presentes, por moi remisos que foran a estes bailes. Así nolo demostrou nunha das visitas pois, con case oitenta anos, comezou a debuxar uns pasos cos pés ante os que quedamos marabillados.

Roberto Casal Devesa

Consciente do esquecemento no que ía caendo o baile solto, o Sr. Roberto amosou unha vontade constante por ensinar e transmitir, algo que o convertía nunha persoa entrañable. As ganas de adoutrinar no folclore aos que tiña ao seu redor nunca faltaron, en especial aos seus fillos, aínda que xa estes bailes non tiveran a aceptación social de antano entre a mocidade.
O Sr. Roberto Casal Devesa, foise aos 92 anos de idade deixándonos os mellores recordos como conservador-loitador empedernido do folclore galego. A el o noso máis sincero cariño e agradecemento.

A Ruada de Lampai (Teo)

Trasmisores

Na cultura galega, as xuntanzas veciñais e os actos realizados nas mesmas          -principalmente no século pasado- permítennos recuperar hoxe o que identificamos como manifestacións culturais propias, algo que para os nosos devanceiros eran simples formas de vida e diversión.

Durante todo o ano, os bailes soltos, as cantigas e tamén os oficios requirían da unión e colaboración veciñal conformando un dos principias divertimentos no tempo de friaxe. Co comezo do outono cumpría buscar un espazo interior improvisado que se acomodaba dunha maneira sinxela, como podía ocorrer nas cortes do gando cando se estreaban coa molimada nova ou nun quinteiro o inxoito resgardado do frío e da auga. A relación entre o traballo e a música sempre tivo especial presenza na nosa cultura co gallo de facer máis liviá todo esforzo das nosas xentes.

A Regionalista

As ruadas, ao igual que as foliadas, eran reunións da mocidade que se adoitaban celebrar os domingos pola tardiña nun espazo improvisado (eiras, pallotes, quinteiros,..), onde se daban cita os mozos da bisbarra principalmente co fin de pasalo ben e mocear. Estas xuntanzas serían o prolegómeno do que logo deu nos salóns de festas.

Moitos foron os nosos transmisores que acudían a estas ruadas onde aprendían a bailar e tocar, como era o caso do Sr, Manuel Sande e do Sr. Pepe de Ferreiro (bombo e caixa respectivamente) quen, alá polos anos corenta, acudían coma músicos para amenizar as ruadas e, por suposto, a divertirse e mocear un pouco despois do traballo. De feito, algún deles atopou o seu amor nalgunha destas xuntanzas veciñais.

A Regionalista

Hoxe en día, o Sr. Manuel e o Sr. Pepe son a testemuña viva do que en antano foi a Requinta de Lampai (1942-1957). Xunto con Francisco e Andrés García, Manuel Álvarez e José Mª “o canteiro” constituíron un sexteto tradicional exclusivo das terras do Ulla, hoxe en vías de recuperación polas xeracións máis novas. Deles aprendemos esta muiñeira tan xeitosa que denominamos Muiñeira da Requinta de Lampai.

Enlace ao programa Luar

A figura de Don Gervasio

Trasmisor

Orixes

O vinte e catro de xaneiro de 1922 nace o noso protagonista, fillo dun carpinteiro e dunha costureira, Manuel Salgueiro e María Estévez en Cerdeira, Vilariño (Teo). Destacando o seu labor como músico emprendedor na historia do concello de Teo e, en xeral, dentro das bandas de música en Galicia, presentamos a Don Gervasio Salgueiro Estévez.

O evoluír das bandas ao longo dos anos foi vivido e lembrado por D. Gervasio con estas palabras:

As bandas repartíanse en pequenos grupos. Por ejemplo na música de Vea eramos uns trinta músicos case sempre en formación de entre sete e nove membros, dependendo da dispoñibilidade e dos cartos destinados por quen os contratase mais, sete era o número mínimo. Os instrumentos “fixos” nestas actuacións eran o bombardino; saxo baixo, alto e tenor; caixa; bombo e algún clarinete.

A Regionalista

Os seus inicios foron no lugar de Couso onde asistía dúas veces por semana         -aproximadamente á idade de dez anos- ás clases de Don Agustín Pazos. En tempos da preguerra, e dende a casa familiar, camiñaba uns cinco quilómetros para poder aprender primeiramente as notas musicais e, a continuación, coller o seu primeiro instrumento: unha trompeta de cilindros. Ao pouco tempo chegaríalle ás mans o instrumento que o acompañará ao longo da súa vida: o friscorno.

Logo destes inicios chegou a época da guerra, momento tráxico para a evolución das bandas de música que viron interrompida toda actividade e crecemento, que non se verá retomado ao mesmo nivel ata a década dos setenta-oitenta. O conflito bélico supuxo un forte golpe para a música por mor da morte de moitos integrantes de formacións que tiveran que ir á fronte e, posteriormente o exilio doutros tantos, aspectos que fan que desaparezan moitas bandas.

Na súa dilatada carreira, á idade de dezanove anos Don Gervasio decide fundar a Banda Artística de Vilariño, no ano 1941. Por aquel entón era frecuente asistir a academias dúas ou tres veces por semana en lugares máis ou menos improvisados.

O oficio de mestre musical na década dos corenta era considerado de pobres, ao igual que o de mestres de escola, pois non cobraban nada pola academia –como fixera con el seu primeiro mestre- e daquela eran escasos os cartos nas vilas e lugares para contratar actuacións das bandas que dirixían e polas que si cobraban.

Pola man do mestre protagonista pasarían moitos músicos e, aínda que non todos saíron, si houbo verdadeiros talentos que chegaron a vivir da música, o que xa era moito.

Representación e escenografía

En moitas destas festas era frecuente ir “tocar o ramo”, é dicir, acompañar a imaxe do patrón ou patroa do lugar dende a casa do funcionista ata a entrada da igrexa. Coma bos convidados tocaban unhas pezas antes de botar a andar avisando a xente do lugar que se fora achegando para marchar todos en procesión. Unha vez na capela a formación musical oficiaba os actos relixiosos propios da misa como eran o alzar e a procesión e, para remate, un pequeno concerto á saída da misa grande.

A Regionalista

O ramo do patrón é unha réplica dunha imaxe relixiosa en formato pequeno, 30 ou 40 cm dun santo venerado nunha parroquia concreta  (o San Blas de Vilariño ou As Cabezas en Cacheiras), que o día grande é adornado con fitas de cores, caramelos, bombóns, etc… Todas as larpeiradas van envoltas con papeis chamativos e brillantes que conseguen acaparar a atención do público ao igual que as damas que o acompañan, polo xeral mozas da propia casa ou familiares. A comitiva do ramo vai presidida polos músicos.

Principalmente nos anos de escaseza económica a contratación das bandas estaba influenciada polo feito de degustar o que se coñecía coma a “Parva”, é dicir, quen contrataba o grupo de músicos ofrecía un xantar reservando unha mesa do convite só para eles; alá polas once e media da mañá, xa tiñan que comer. Como era o día grande da festa comida non faltaba, uns petiscos e ás veces incluso cocido ou callos, un único prato a repetir, viño do país e algún doce ou larpeirada. A alegría polo comer a fartar era un feito e o trato económico se cadra menor en contía permanecía adobiado con estes manxares.

Antigamente as bandas de música eran tamén coñecidas como “música” ou “músicas”

Muiñeira de Tribaldes


Transmisora

Presentamos a que pode ser a última testemuña viva do que foron os bailes soltos no concello de Teo. A Sra. Antonia é un dos derradeiros exemplos de tradición na zona teense. Nada en Tribaldes, na parroquia de Bamonde-Teo, criouse nunha familia numerosa na que ela era unha das máis novas, a diferenza co seu irmán maior Manuel era de máis de dez anos. Todos eles compartían o gusto polo folclore sendo grandes bailaríns ou músicos como o caso do Sr. Alfredo, gaiteiro de Bamonde e clarinetista na Banda Artistica de Vilariño. Coma moitos naquel tempo, aprendeu a bailar e a tocar acudindo ás troulas que se celebraban con motivo dalgunha festividade e sen máis ánimo ca desfrutar e divertirse. O seu rol serviu para reforzar os lazos de unión na convivencia veciñal .

A Regionalista

O que máis lle gustaba a Don Alfredo era a música de acordeón, dicía: unha soa persoa era quen de faser música para un baile, e saíanos moito máis barato que contratar un ghrupo de ghaitas e xa non falemos dunha pequena Música (con este nome era como se coñecían as bandas que eran reservadas para o día grande do patrón). Moito temos bailado co acordeón de Barrros dos Mestros (Reis, Teo). Empesaba cuns agarrados, pasodobles, valses, rumbas…, e logho sempre botaba unhas muiñeiras que fasían levantar as pernas; a min íanme moi ben os pateados corridos. Que tempos aqueles, nos que bailábamos na casa da sosiedade, no campo da festa á saída da misa ghrande… Hoxe todo iso mudou, a xente non sabe devertirse, non acoden ás romarías en ghrupos para mosear e, moito menos, para bailare porque non saben o solto e, se me descoido, nin o agharrado.

A presenza do acordeón no país.

Este instrumento está asociado de seu ao oficio dos cegos que pedían esmola, pois na nosa e noutras culturas valíanse del para recitar as historias de cordel. O certo é que non podemos caer nesta simple asociación, pois a presenza do acordeón tivo unha fonda e rica repercusión en toda Galicia.

Os modelos que primeiro chegaron a Galicia foron os diatónicos, máis coñecidos como de botóns, moi arraigados no país veciño e que se estenderon por toda a rexión. A década dos cincuenta foi a máis fructífera en acordeonistas, fenómeno e moda moi estendida no país. Estes acordeonistas eran afeccionados que interviñan nas festas de xeito esporádico e improvisado, animando coa súa música as foliadas dos domingos, vodas, romarías…, encargándose de promover e continuar coa tradición.

Algúns destes músicos fixeron dunha afección case unha profesión asistindo ás festas a cambio duns cartos acordados previamente. O evoluír deste instrumento na nosa terra deu paso a formacións musicais que incluían o acordeón; as orquestinas e, co tempo, as grandes orquestras foron quen de lle dar a xusta presenza no panorama musical galego da época. Neste sentido podemos destacar a famosa orquestra da Coruña Os irmáns Mallos, que baseaban todo o seu repertorio no gusto polo acordeón.

A Regionalista

Cómpre mencionar que un dos principais motivos para acadar o acordeón tal presenza na nosa cultura musical foi a chegada dos acordeóns piano, o que supuxo outra pequena revolución. O sistema de tanxido era máis sinxelo cós existentes ofrecendo á vez máis posibilidades á hora de interpretar calquera peza.

A boa acollida en todo momento do acordeón no noso folclore supuxo implicitamente que formase parte do mesmo adaptándose á interpretación dos ritmos máis tradicionais tales coma muiñeiras e jotas. O seu son outorgoulle unha viveza ao baile solto galego rexistrándose á vez influencias portuguesas (viras e outros compases propios do país veciño), do mesmo xeito que foron testemuñas dos ritmos achegados pola masiva emigración galega, principalmente de América do Sur: tangos, boleros, cumbias…

Nestes anos debemos destacar o papel xogado pola radiodifusión, determinante para incorporar melodías denominadas demodé.

Na actualidade o panorama é outro, pois os nenos non teñen o acordeón como instrumento predilecto para tomalo como afección e os nosos maiores cada vez son menos os que poden transmitir o seu bo tocar. En consecuencia, só nos queda agradecer a todos o labor desinteresado ao volver coller o acordeón para interpretarnos aquelas pezas case esquecidas. Como claro exemplo disto contamos co Sr. Don Juan Alén, de CobasCacheiras, quen foi capaz de ensinarnos esta muiñeira que xa tocaba seu pai nas festas.

Enlace ao programa Luar

Foliada en Budiño

Trasmisores

Os nosos transmisores son cuñados e, de mozos, acudían a estes eventos nos que tomaron boa nota dos bailes que alí se producían. Eles foron quen de nos ensinar do mesmo xeito que os máis vellos llelo aprenderon. A Sra. Dona Leonor Barreiroe o Sr. Don Jesús de Franqueiro son dous magníficos bailadores da parroquia de Budiño aos que lles queremos agradecer publicamente a atención que nos prestaron a través desta pequena actuación.

Dentro dos ritmos musicais, unha foliada revélanos un compás próximo ao das jotas. Por extensión, este termo identifica unha pequena xuntanza ou encontro de xente nova -e non tan nova- sen máis motivo que o de divertirse (bailar, cantar, mocear, conversar… etc.).

Na nosa terra a música sempre estivo ligada aos labores da casa e, consecuentemente, aos do campo. Unha vez pasados os longos meses de inverno nos que se acudía aos fiadeiros -realizados no interior dalgunha das dependencias da casa- pasamos, co bo tempo, ás eiras e aos saídos das vivendas. Logo pois da estación invernía era frecuente que os domingos se celebrasen, a partir das cinco do serán ata ben entrada a noite, as devanditas foliadas.

A Regionalista

O sistema “de boca en boca” era o empregado para establecer o lugar, a hora e demais información; uns avisaban aos outros e así en pouco tempo estendíase a nova por todo o lugar. Nestas convocatorias o tanxer das pandeiretas amenizaba o festexo, sendo as propias nais e avoas as que repenicaban con dúas misións claras: por un lado, animar a foliada, mentres ensinaban a tocar ou ben a trazar algún punto (sistema de transmisión oral mediante a repetición de pasos); por outro lado, asistían ás foliadas co gallo de controlar que as rapazas non foran enganadas por ningún mozo galante capaz de aproveitar calquera descoido para enlear algunha moza.

Neste contexto, toda foliada que contase coa presenza do gaiteiro viña a converterse nunha festa inesperada, chegando a acudir xente de lugares afastados que percorría a pé varios quilómetros con tal de achegarse ao festexo. Este acontecemento rara vez acontecía, pois o gaiteiro era un “ben escaso” e, de chamalo, había que pagarlle. Outra opción para contar co devandito músico era a sorte de que pretendera algunha rapaza do lugar, entón aparecía facendo gala do seu mellor talante e repertorio co fin de engalanar a moza. Os factores expostos xustifican que a figura do gaiteiro fose ben atendida nos lugares onde se presentaba, mesmo en ocasións a nai da rapaza pretendida, estando de acordo co noivado, agasallaba ao gaiteiro e aos da foliada con algún tipo de doce (rosquillas, biscoitos…) amosando o seu interese e tamén como forma de pago. Á par, dábase a entender que a casa que agracia aos convidados amosa o seu poder agroeconómico, unha casa forte e rica fronte a outras máis modestas.

A Regionalista

Dentro deste tipo de festexos resulta curioso que no Val de Amahía, en concellos coma Teo, Ames, Boqueixón…, falen das “foliadas dos montañeses”, pois os montañeses -como eles os alcuman- son a xente que “emigraba” das terras altas do Ulla: O Pino, Boimorto, Melide, Arzúa…, buscando unha mellor vida en Amahía. Moitos casaron neste val e con eles trouxeron os seus bailes, música e costumes que rapidamente se adaptaron ao lugar, xustificando así que moita xente anciá coñeza tanto destas terras ullás. En ningún caso o alcume “montañeses” era despectivo, pois tiñan moi ben considerada a esta xente como traballadora e honrada.

Musicalmente, a convivencia establecida supuxo que xente de Amahía aprendese a tocar e a bailar estilo montañés pero, por enriba disto, moitos atoparon compañeiros/as de por vida.

Jota de Rodiño, Sergude

Roberto Casal DevesaO Sr. Roberto Casal Devesa ten 92 anos, nativo de Lestedo leva a maior parte da súa vida en Rodiño – Sergude. Ensinoulle a bailar o panadeiro de Crespo-Lestedo cando tiña 14 anos e dende aquela xa non deixou asistir ás festas con máis sona no lugar para se mover ao son da música: o patio de Sta Cruz, os Dolores de Vedra,… Lembra nos diferentes bailes aos que asistía que cando comezaba a bailar o solto a xente paraba toda e facíanlle un corro para os contemplar e lles aplaudir.

Nos seus inicios comezou a tanxer os seus primeiros puntos con Josefina “de Xaquín”, momentos que recorda con moito cariño. Anos máis tarde o seu curmán e mais el formaban un pequeno grupo de só dúas parellas coas irmáns Candalas de Trove, que axeitaban moi ben.

robertoAo sr. Roberto só lle gusta bailar ao son das bandas, inda que recorda as festas de pandeireta, acordeón ou gaita mais el non acostumaba participar delas. Os ritmos cos cos que mellor axeitaba eran os que marcan as músicas; no recordo aquelas jotas pausadas ou as muiñeiras avivadas eran as que mellor lle ían.

Unha das súas teimas foi ensinarlles a bailar o solto aos fillos, o cal conseguiu con algún deles. Desde cativos, na casa puña música de banda e amosáballes os pasos e logo nas festas patronais facíalles bailar o aprendido.

El cóntanos que para ser bo bailador hai que ter a cualidade de entender a música que soa, pois ela indícache o que tes que facer en cada momento. Xunto a isto, cómpre ter unha parella ben espabilada que estea á altura, sempre bailando con todo o corpo, como di el: “ter xeito ou dar ghrasia ó bailar. Ghrasia non de dar risa senón de mostrar porte, elegancia, talante e presenza cando un baila”.