Asociación Cultural A Regionalista

A visión dada polos nosos maiores achegaranos ao Nadal dos tempos de antes co propósito de entender como se vivía a festividade natalicia. Na viaxe realizada tivemos a sorte de atoparnos con transmisor@s, que nos darán una visión xeral, centrándonos nos cantos propios deste tempo do ano.

Nas terras da Ulla os cantos natalicios son coñecidos como panxolas de Nadal; Dentro deste ciclo clasificamos os cantos segundo a temática e coincidindo cos días máis destacados: Noiteboa, Fin de ano, Aninovo e Reis. O procedemento era sempre e o mesmo, no día da conmemoración xuntábanse polo serán os panxoleiros; Comenzaba a andaina casa por casa pedindo licenza entrando nas eiras o son da gaita de fol. Se daban licenza, cantábase e a cambio recibían un aguinaldo, sendo convidados a entrar na casa a tomar algo onde se interpretaba outra peza como agradecemento. Cos cartos recadados era costume organizar un baile no tempo do Entroido.

A señora Pura de Sanin (Sergude-Boqueixón) quen, segundo lembra, a primeira cantiga que aprendeu con seis aniños grazas ás monxas que había en Lamas foi esta Canto de Noiteboa, xa hai máis de setenta anos. –Leváronme dúas-tres noites para a súa casa ata que aprendin para logo cantala na Igrexa- .  Chámanos poderosamente o feito de que estea íntegramente en galego una narración destas características, con connotacións relixiosas en torno ao nacemento do neno Xesús. Cómpre reflectir  que este canto non pertence ao ciclo propio dos panxoleiros, senón que a interpretación se reduce á celebración da misa solemne no día 25 de novembro. o que explica que non manteña os patróns das panxolas ( licenza e petición de aguinaldo).

Dicir que é una delicia escoitar o son belo que nace da gorxa da señora Pura de Sanín.

BOQUEIXÓN Música e Tradición. Libro CD.

Sábado 10 de novembro do 2012 levarase a cabo a presentación do libro “A requinta adobada” no pazo da peregrina en Bertamiráns-Ames ás 19.00 h. Nel atoparemos 100 partituras coas que comezar a tocar a requinta.

A Requinta Adobada – Cano

Nesta terceira edición do Ciclo Persoeiros da Terra, o lector atopará o froito do traballo de varios anos que leva a cabo a Regionalista, un pequeno repaso histórico das frautas traveseiras en Galiza, onde se irán debullando as principais diferenzas e características propias deste instrumento.

Viaxaremos por toda a xeografía galega deténdonos en áreas onde existe ou existiu unha forte presenza e consolidación das frautas traveseiras, conformando unha división do mapa galego onde se localizan en base as tres vertentes: Vertente oriental, conformada por concellos como: a Fonsagarda, Cervantes…; Vertente centro-occidental: o val da Ulla e Vertente sur-oriental: contorno Vigués. A forte presenza de tocadores de frautas traveseiras e os diferentes grupos nos que estas se integran levounos a destacar estas tres áreas, non descartando a posibilidade doutro tipo de distribución ou incluso de máis zonas por descubrir onde o instrumento analizado tivese certa influencia.

Tendo en conta esta primeira análise, inmiscímonos de cheo na comarca da Ulla onde se atopa a requinta, frauta traveseira identificativa e propia deste val que presenta unhas características particulares que a diferencian de calquera outra similar. Trataremos de dar a coñecer dunha maneira sinxela esta frauta, xa que requiriría dun estudo propio como instrumento. Nós centrámonos nos diferentes puntos claves da súa historia particular: artesáns e fabricantes, período de vida (inicios, esplendor e decadencia) e, como non, as diferentes formacións musicais que toman o seu nome do instrumento: “As requintas”.

Para poder entender a requinta da Ulla temos que facer un repaso polo seu contorno. Botamos man da información recompilada no triángulo máxico que se conforma entre as parroquias de Reis e Lampai do concello de Teo e a parroquia de Carcacía de Padrón. A través dos grupos de requinta que nestes lugares xermolan faremos un percorrido pola historia deste instrumento da man dos últimos integrantes e familiares dos seguintes conxuntos:

A primeira parada obrigatoria será en Reis-Teo, onde atopamos unha das formacións máis antigas da comarca “a gaita de Reis” (1911), un quinteto formado por dúas requintas que serán pioneiros e piar fundamental na constitución dun conxunto estable que integre esta frauta traveseira de madeira. Esta primeira época remítenos aos inicios na integración da requinta na nosa cultura. Tralo conflito bélico da Guerra civil española chega a época de esplendor para a extensión deste instrumento -década dos corenta 40-, onde destacamos o conxunto “A requinta de Carcacía”, sexteto tradicional que, como característica identitaria toca nunha tonalidade máis aguda -as gaitas preto de DO-, e acadan gran popularidade revolucionando o panorama musical tradicional.

A nova forma de concibir a música, as pautas dos grupos anteriores, servirán de guía para a constitución da terceira das formacións homenaxeadas: “A requinta de Lampai” que ve neles un modelo a seguir. Coa última das requintas sucumbiremos ao que será o período de decadencia a finais da década dos sesenta 60, motivada pola ausencia do seu líder, pero tamén por causa dos cambios sociais que trouxo a década dos sesenta, unha revolución sen precedentes: emigración a centro Europa, a chegada das orquestras de salón, abandono das nosas raíces musicais, etc. Principalmente estes factores impulsan a desaparición das formacións de requinta e de todo o que as rodeaba, esa maneira tan peculiar de entender a música no val da Ulla.

Neste pequeno monográfico sobre as requintas trataremos de dar unha serie de pautas sobre o que foi a súa presenza dentro daquela sociedade. É tan curioso, como destacable, que en contados concellos do val da Ulla se cree unha frauta traveseira exclusiva que non foi quen de expandirse, de superar as fronteiras naturais, completando un ciclo de vida moi curto.

Na actualidade son só uns poucos os colectivos (músicos, artesáns, …) que loitan por manter viva a requinta tratando de integrala no panorama musical vixente, tarefa á que nos queremos sumar co esforzo de dar ao prelo este pequeno libro.

O traballo realizado ten como obxectivo principal a divulgación, dar a coñecer as peculiaridades dun instrumento que, de seguro, axudará a manter a memoria viva do que foron estas formacións así como a súa transcendencia no val da Ulla. Ao mesmo tempo procuramos o recoñecemento máis ca merecido a tantos músicos tradicionais e anónimos que formaron parte destes conxuntos, pois sen eles non sería posible a día de hoxe facer un estudo completo destas formacións.

Sexteto Enxebre Her­manos Lamas de Cornide. Centenario (1910-2010)

Sexteto Enxebre Her­manos Lamas de Cornide. Centenario (1910-2010)
Fieis á cita anual, a Asocia­ción Cultural A Regionalis­ta edita o segundo libro dentro do Ciclo ‘Persoeiros da Terra’ dedicado ao Sexteto Enxebre Her­manos Lamas de Cornide. Centenario (1910-2010), e que recolle a vida da formación teense repartida en tres xeracións.  A presentación do libro veu acompañada no seu día dunha exposición co material recompilado en hemerotecas e prestado para a ocasión polas familias e amigos dos irmáns Lamas: instrumentos orixi­nais, partituras centenarias e mesmo correspondencia des­de a fronte en plena Guerra Ci­vil do 36. Xunto a isto, foron múltiples as anécdotas contadas polos propios protagonistas e familiares. Todo este anaco de historia e vida na Galiza ao longo do século XX aparece recompilado no libro-monográfico de Homenaxe centenaria aos irmáns Lamas.A través das súas páxinas, entre outros moitos datos, descubri­mos o auxe e proliferación das murgas, charangas ou músicas a partir do ano 1900, formacións que encarnaba o devandito Sexteto Enxebre e que ocuparon o elo perdido entre o cuarteto ou sextetos tradicionais (como as requintas) e as bandas de músi­ca. Neste monográfico queremos renderlle pois especial homenaxe -máis que merecida- a unha familia de artistas que durante case un século encheron de son e vida as terras de Teo e as de máis alá Oxalá que estes pequenos traballos como o aquí presentado contribúan a facer un chisco máis imperecedeira unha cultura como a nosa á vez que alimentan as inquedanzas duns mozos e mozas que soñan con sacar adiante un sen fin de proxectos culturais da terra que aman.

Historicamente, as terras do Ulla son berce de boa xente e bos músicos, persoas que tiveron como motivo de preocupación a interpretación e defensa da cultura do país. Neste contexto atopamos entre as tradicións conservadas os Entroidos da Ulla; grupos de requinta; xogos populares e, como non, a música propia da zona. Das ribeiras do Ulla xermolaron diversas bandas de música.

O espírito imperante por animar as almas da festa e as xuntanzas familiares en torno a unha mesa, foi o motor preciso para atopar na música o mellor complemento co fin de gabar os Santos e moverse ao compás das melodías. A presenza das bandas de música nestas festas pasou a ser obrigada, motivo polo que estas formacións foron adquirindo sona e tradición no lugar. No medio de todo este envoltorio cultural e musical, nas terras de Teo -alá polo ano 1922- nace na pequena aldea de Cerdeira (Vilariño) o noso protagonista, Don Gervasio Salgueiro Estévez, quen foi capaz de poñer seu gran de area para a existencia da música de banda non só na zona, senón en toda Galicia. A firmeza e constancia de Don Gervasio é tal que seu legado cultural e musical segue intacto: fundador de bandas de música, director noutras tantas; argalleiro de murgas, comparsas e charangas… Dende Cerdeira, a proxección da súa persoa supón un fito para a comarca da Ulla e un referente para toda Galicia.

Co paso dos anos, agradecémoslle ó mestre Gervasio todo o labor desenvolto por quen, tendo moi poucos recursos, chegou a formar parte dunha comunidade animándoa co espírito da música. Toda a súa calidade humana e o seu legado musical van permanecer en nós coma pouso do noso ser e animador das nas nosas inquedanzas.Deste xeito ao igual que nós medramos rodeados polo labor que xente coma Don Gervasio fixo ao longo da súa vida, tamén é tempo, e de xustiza, que aqueles que fixeron cousas por nós reciban o noso cariño e todo o noso sentimento en agradecemento e gratitude. O gran sementado polo noso protagonista xermolou e está san, dando seus froitos.

A asociación A Regionalista publica en colaboración co xornal Galicia Hoxe un traballo de campo entregado en formato libro-cd co devandito diario e que pretende ser un pequeno tributo a toda a xente anónima que fai posible -a través do recordo- a recuperación de todo tipo de manifestacións culturais de raíz galega coma bailes, música, traxes, instrumentos, cantigas… Xunto a isto pretendemos dar a coñecer costumes propios do noso pobo –ás veces do máis curioso como o tocar dos trebóns en Vilariño de Conso para avisar da chegada do recadador de impostos-, curiosidades que moitos de nós descoñeciamos e que non desexamos esmorezan no maxín duns poucos ou no caixón dalgún escritorio.